การรับแสงของทรงพุ่มเป็นกุญแจสำคัญต่อการเจริญเติบโตและผลผลิตที่ดี
ความจำเป็นในการตัดแต่งทรงพุ่มมะนาวช่วงเจริญเติบโตเป็นผลมาจากความสัมพันธ์ระหว่างแหล่งสร้างและแหล่งรับในพืช (Source&Sink interrelationships)
แหล่งสร้าง (Source) เป็นอวัยวะหรือส่วนของพืชที่ใช้ในการสังเคราะห์แสงสร้างอาหาร (photosynthate) ไปเลี้ยงส่วนต่างๆของพืชเพื่อการเจริญเติบโต แหล่งสร้างที่สำคัญ ได้แก่ ใบที่เจริญเต็มที่หรือใบคลี่สุด (mature leaves)
แหล่งรับ (Sink) เป็นอวัยวะหรือส่วนของพืชที่ใช้หรือเก็บสะสมสารอาหารที่ได้จากการสังเคราะห์แสงชอง Source ได้แก่ ราก ดอก และ ผล
โดยทั่วไป พื้นที่ทรงพุ่มของมะนาวสามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ชั้น ประกอบด้วย
พื้นที่ชั้นนอกสุด (A) กินเนื้อที่ประมาณ 30% เป็น Source ที่สำคัญที่สุดเนื่องจากได้รับแสงแดดอย่างทั่วถึง โดยมีปริมาณแสงที่พื้นผิวได้รับประมาณ 60-100% พื้นที่ทรงพุ่มบริเวณนี้จะสามารถสังเคราะห์แสงสร้างอาหารได้อย่างมีประสิทธิภาพที่สุด (sun leaves)
พื้นที่ใบชั้นกลาง (B) กินเนื้อที่ประมาณ 35% เป็น Source ที่มีประสิทธิภาพรองลงมาเนื่องจากมีการบังกันของใบ((Shading of Leaves ) ในบางส่วนทำให้ใบไม่ได้รับแสงอย่างทั่วถึงตลอดทั้งวัน พื้นที่ใบชั้นกลางมีปริมาณแสงที่พื้นผิวได้รับประมาณ 30-59%
พื้นที่ใบด้านในทรงพุ่ม (C) เป็นแหล่งรับที่ไม่ถูกใช้สร้างสังเคราะห์แสงสร้างอาหารเนื่องจากได้รับแสงน้อยหรือไม่ได้รับแสงเลยเนื่องจากมีการบังกันชองใบ กินเนื้อที่ประมาณ 35% ของพื้นที่ทรงพุ่มทั้งหมด ปริมาณแสงที่พื้นผิวได้รับประมาณ 0-29% เป็นส่วนที่ดีรับแสงน้อยมากถึงไม่ได้รับแสงเลย ใบในทรงพุ่มจัดเป็น sink ที่ไม่เกิดประโยชน์ในการสังเคราะห์แสงสร้างอาหารมากที่สุด
จะเห็นได้ว่า การรับแสงของทรงพุ่ม (light perception) จะขึ้นอยู่กับพื้นที่รับแสงของใบ (Leaf Area Index, LAI) และการกระจายของความหนาแน่นของพื้นที่ใบ (Leaf Area Density) ซึ่งจะมีความสัมพันธ์กับการกระจายแสงภายในทรงพุ่ม (light distribution ) ที่มีผลต่อการเจริญเติบโตของมะนาว รวมทั้งปริมาณและคุณภาพของผลผลิตเป็นอย่างยิ่ง
มะนาวในช่วงเจริญเติบโตหรือระยะก่อนให้ผลผลิตโดยเฉพาะการทำมะนาวนอกฤดูจึงไม่ควรมีทรงพุ่มแน่นทึบเกินไปหรือมีจำนวนใบมากเกินไปโดยเฉพาะพื้นที่ใบด้านในทรงพุ่ม เพราะพื้นที่ใบส่วนนี้จะไม่ทำหน้าที่สร้างอาหาร นอกจากนั้นยังจะเกิดการแก่งแย่งเอาอาหารจาก Source ไปใช้หรือเก็บสะสมไว้
การตัดแต่งทรงพุ่มด้านบนและด้านในทรงพุ่มให้โปร่ง แสงแดดสามารถส่องถึงทั่วทั้งทรงพุ่มตลอดทั้งวันเป็นสิ่งที่พึงปรารถนาเป็นอย่างยิ่งเพราะจะทำให้เรามีพื้นที่ Source มากขึ้น จะช่วยส่งเสริมการเจริญเติบโตของมะนาวและช่วยให้มะนาวติดดอกออกผลได้ดียิ่งขึ้นด้วยนะครับ
ขอขอบพระคุณท่าน รศ.ดร.รวี เสรฐภักดี ที่กรุณาเอื้อเฟื้อข้อมูลและภาพมะนาวสวยๆของสวนมะนาว ชัชติพงษ์ ไว้ ณ ที่นี้เด้วยครับ
cr. สวนสร้อยอังกูร บ้านไร่ริมธาร กลุ่ม กลุ่มน้องมะนาวแสนรัก
